هرکاره تراشی، یادگاری مشهد
هرکاره تراشی، یادگاری مشهد
هتل سازی دریا: اگر بخواهیم در مورد سوغات مشهد صحبت کنیم، باید به موارد زیادی اشاره کنیم. اما یکی از سوغات های اصیل این شهر هنر هرکاره تراشی است. شاید بپرسید هرکاره چیست؟
در واقع اهالی مشهد به دیگ ها و ظروف سنگی هرکاره می گویند و تراشیدن و پرداختن این ظروف را هرکاره تراشی گویند. این هنر یکی از صنایع دستی قدیمی مشهد محسوب می شود که از قرن ها پیش در این شهر وجود داشته است. یکی از مشتریان اصلی این ظروف اعرابی هستند که در حاشیه خلیج فارس زندگی می کنند.
اما در مورد ویژگی های این ظروف باید گفت که جنس آنها باعث می شود تا ظروف در مقابل آتش و گرمای حاصل از آن از خود نرمی و مقاومت بروز دهد. به این صورت طبخی ملایم صورت می پذیرد و باعث می شود تا طعم غذا لذیذتر گردد.
هرکاره تراشی بر روی دیگ های زیبا
یکی از پر طرفدارترین ظروف سنگی، دیزی سنگی می باشد. دیزی سنگی به دو شکل استوانه ای و قابلمه ای یافت می شود. ظروف استوانه ای اغلب مخصوص یک یا نهایتا دو نفر می باشد. اما از قابلمه هرکاره می توان برای پخت غذا برای چند نفر استفاده نمود.
جنس این ظروف از سنگ سرپانتین می باشد. این سنگ در گذشته از کوهسنگی استخراج می گشته است. اما در حال حاضر در اطراف مشهد معادن مختلفی وجود دارد که این ماده را از آنجا استخراج می کنند. این سنگ را برای هرکاره تراشی انتخاب می کنند، چون جنس نسبتا نرمی دارد، ضربه پذیر است و حرارت را در خود حفظ می کند. جنس این سنگ ها از مواد آذرین می باشد و به رنگ سیاه هستند. نام سرپانتین واژه ای لاتین می باشد که معنی ماری شکل می دهد. دلیل این نام نیز برای این است که بر روی سطح خارجی آنها لکه هایی وجود دارد که شبیه به پوست مار هستند.
از این سنگ ها هاون، مجسمه های سنگی، ظرف دیزی، قابلمه و قندان می سازند.
تاریخچه هرکاره تراشی
هرکاره تراشی یکی از فنون و صنایع کهن ایرانیان است. قدمت این هنر بسیار طولانی است. اشیا و آثار سنگی به جا مانده نشان می دهند که قدمت هنر سنگ تراشی در مشهد به 2500 سال پیش از میلاد مسیح می رسد. انسان ها با استفاده از ابزار خاص وسایل آیینی و زینتی و حتی اشیای خانه خود را تهیه می کردند.اطراف مشهد پر است از کوه هایی که سنگ هایشان برای این کار مناسب هستند. همین موضوع باعث شده بود تا مواد اولیه برای انجام این کار به راحتی در دسترس قرار داشته باشد. ولی ابداع دیگ های سنگی یا همان هرکاره ها از 14 قرن پیش صورت پذیرفته است.
روش هرکاره تراشی
ابتدا سنگ های استوار را از دل کوه با کلنگ و تیشه جدا می نمایند. سپس آنها را به کارخانه ها می برند. سنگ ها در کارخانه انگره می شوند. انگره اصلاحی است که برای اندازه و قواره کردن سنگ به کار برده می شود. بعد از آنکه سنگ ها انگره شدند، کف آنها را توسط دستگاه های تراش امروزی صاف می کنند و در مرغک دستگاه می گذارند. قطعه سنگ توسط دستگاه چرخانده می شود و با یک قلم بند شکل می گیرد و هر کدام دارای یک هویت جداگانه می شوند.
پس از اینکه تکه های سنگ تبدیل به ظروف مختلفی شدند، آنها را به دست هنرمند قلمزنان می سپارند. برخی از ظرف ها ساده هستند و بعضی دیگر با طرح های اسلیمی و گل و بوته تزیین می شوند. در تهیه و تولید این ظروف دستان زحمت کشی دخیل بوده اند تا آنها را از دل سنگی زمخت به زیباترین شکل درآورند.
هرکاره به رنگ خاکستری است، ولی برای قلم زنی روی آن رنگ سیاه می پاشند و پس از آن به وسیله قلم های فولادی روی ظروف را طراحی می نمایند.
خیلی از توریست های خارجی علاقه به خرید این وسایل سنگی داشتند. در واقع این هنر قابلیت صادر کردن به کل جهان را دارد.
هرکاره تراشی، یادگاری مشهد
وضعیت هرکاره تراشی در حال حاضر
متاسفانه به این هنر توجه کمتری می شود. با وجود اینکه این ظروف از اصیل ترین محصولاتی است که در مشهد تولید می شود و تقریبا در هیچ جای دنیا نظیر ندارد، اما این هنر و ظروف آن در حال فراموشی است.
بزرگترین مسئله ای که باعث شده تا این صنعت و بازار کار آن رونق خود را از دست بدهد، تعطیلی بسیاری از معادن می باشد.
هرکاره تراشی بر روی انواع ظروف
