ارتفاعات سهند - تبریز

سَهَنْدْ نام قله و رشته‌ کوهی آتشفشانی در 50 کیلومتری جنوب تبریز و 40 کیلومتری شمال مراغه و شرق آذرشهر و غرب بستان ‌آباد در مرکز استان آذربایجان شرقی است. این رشته ‌کوه دارای ۱۷ قله با ارتفاع بیش از ۳۰۰۰ متر است که بلندترین آنها (قوچ ‌گلی داغی) ۳۷۰۷ متر بلندی دارد و مرتفع ‌ترین نقطه استان محسوب می ‌شود.

سهند که یکی از بلند ترین کوه های آذربایجان و مهم ترین کوه آتشفشانی خاموش ایران است در تمام سال پوشیده از برف است. دامنه‌های سهند در طول سال پوشیده از گل و ریحان و لاله واژگون است. به‌ دلیل انبوهی گیاهان، چمن ‌زارها، گلزارها و مراتع در آن به عروس کوه‌ های ایران مشهور شده ‌است چرا که سطح تمام مناطق این رشته ‌کوه پوشیده از سبزه ‌است. کوه‌های جام، سهند، سلطان، دمیرلی، آغ ‌داغ، موتال داغی، شیر داغی، حرم داغی، گیرو داغی، آتاشان، درویش، کمال از مهم‌ترین قلل رشته ‌کوه سهند محسوب می ‌شوند.
چشمه‌ای در قله این کوه وجود دارد که تقدس خاصی برای آن قائلند. در این تنگه‌های کوهستانی رودخانه‌های پر آبی به سوی دو آبگیر عمده آذربایجان یعنی دریاچه ارومیه و دره قزل اوزن جریان دارند. جهت رشته کوه ‌های سهند اکثراً شرقی – غربی است ولی در مجموع کوه‌های سهند به صورت شعاعی در جهت مساوی کشیده شده‌اند.

آب و هوای ارتفاعات سهند :
ناحیه کوهستانی سهند دارای آب و هوای سردسیری است. مقدار بارندگی در این منطقه بین 300 تا 600 میلیمتر در سال می باش از نظر تقسیم بندی آب و هوائی، منطقه سهند در ردیف مناطقی است که ارتفاع آنها بیش از 2000 متر است . وجود تابستان های ملایم و زمستان های سرد و طولانی از خصوصیات این مناطق می باشد .

رودخانه هایی که از ارتفاعات سهند سرچشمه می گیرند :
روی هم رفته از کوهستان سهند 19 رودخانه دائمی و 4 رودخانه فصلی سرچشمه می گیرند قسمتی از آب این رودخانه ها از طریق دره قرانقو و رود قزل اوزن به دریای خزر وارد شده و بخشی از آب های این کوهستان بسوی دریاچه ارومیه جریان دارد. در حوضه آبگیر دریاچه ارومیه این رودخانه ها از سهند سرچشمه گرفته و جریان دارند. رودخانه های مهمی چون اوجان چای، سید آواچائی، لیوان چائی، زین جنابچائی، اسکو چائی، توفارقان چائی، قالاچائی، صوفی چائی مراغه، موردی چائی، لیلان چائی، قرانقوچای و..

اوضاع انسانی قلمرو سهند :
در دامنه ها و دره های باصفای سهند که مراتع عالی و چمنزارهای پربرکتی همه جای آن را پوشانده است به تعدادی از کوچ نشینان آذربایجان از دیرباز این امکان داده شده که روال و سنت عشایری، در منطقه ییلاقی سهند به امر دامپروری و کوچ نشینی بپردازند .
اکثر طوایف و خانوار کوچ نشین سهند قشلاق را در روستاهای شهرستان های مهاباد، میاندوآب، مراغه و بناب بسر برده و تابستان ها به ییلاق سهند کوچ می کنند و در دره های باصفای بایندر، شاه یوردی ( ایل یوردی ) گوی دره، توپراقلوچای و دودانلو به امر دامپروری ایلاتی می پردازند.
صنایع دستی عشایر سهند در ردیف جالب ترین نوع صنایع بوده و زیباترین جاجیم، گلیم، مسند و قالیچه را به بازار مصرف عرضه می دارند که با دستان هنر آفرینان دختران و زنان عشایری بافته می شود .

مسیر دسترسی به ارتفاعات سهند :
برای رسیدن به این قله چندین مسیر وجود دارد :

ـ مسیر جنوبی به مبدا صعود قئرخ بولاق : این مسیر یکی از سهل ترین و کوتاهترین راه جهت صعود به قله سهند می باشد. برای اجرای این برنامه ابتدا باید از ترمینال تبریز به مراغه رفت. فاصله این دو از یکدیگر 135 کیلومتر بوده و حداکثر به 5/2 ساعت وقت احتیاج خواهد داشت. از مراغه می توانیم به دو طریق خود را به مبدا صعود برسانیم اولین مسیر از شهرستان مراغه آغاز و پس از طی حدود 8 کیلومتر در راه اصلی به طرف هشترود ( سراسکند ) به سوی شمال و روستاهای کرج آباد و کرده ده تغییر جهت داده و پس از طی مسافتی حدود 41 کیلومتر راه خاکی و آسفالت در نهایت به قئرخ بولاق خاتمه خواهد پذیرفت. این مسیر بیشتر از مسیر دوم که به آن اشاره خواهد گردید مورد استفاده قرار می گیرد. دومین مسیر از همان محل آغاز و پس از طی مسافتی حدود 30 کیلومتر در راه اصلی به طرف هشترود در روستای خراجو به سمت چپ ( شمال ) تغییر جهت داده و در نهایت بعد از طی حدود 50 کیلومتر راه خاکی به قئرخ بولاق منتهی خواهد شد. فاصله زمانی شهرستان مراغه از هر دو مسیر حداکثر 5/2 ساعت وقت احتیاج خواهد داشت.
پس از رسیدن به قئرخ بولاق در جهت شمال راهی مالرو در وسط دو قله مجزا از هم دیده می شود و تا روی خط الراس ادامه می یابد که مسیر مور نظر ما همان خواهد بود. این راه تا قله کاملاً مشخص بوده و کمتر کسی است که آن را اشتباه بگیرد قله سمت چپ ( غربی ) دارای ارتفاعی در حدود 3562 متر و قله سمت راست ( شرقی ) در حدود 3570 متر ارتفاع دارد که بنام جام داغی و درگویش محلی و ایلات به اجاق مشهور می باشد.
روی قله سنگ چین های متعددی وجود داشته و در لابلای یکی از آنها یک چاه آب کم عمق 5/1 متری به چشم می خورد که احتیاجات کوهنوردان را برای آنهای که بخواهند شب را در قله سپری نمایند مرتفع خواهد نمود. اهالی و ایلات بومی احترام خاصی به آب آن قائل هستند. از روی قله و در صورت صاف بودن هوا قله قوچ گلی و کمال و گیروه داغی در سمت شمال و در دوردست ها و دشت زیبای شاه یوردی و بایند در پای قله و در همان جهت، کارخانه گچ سازی بستان آباد ( آذربایجان ) در شمال شرقی و شهرستان مراغه را در جنوب غربی مشاهده خواهیم نمود. فاصله زمانی قئرخ بولاق تا نوک قله 3 الی 4 ساعت راهپیمائی خواهد داشت. مسیر بازگشت همان مسیر صعود و یا یکی دیگر از مسیرهائی که در زیر به آن اشاره خواهد شد می تواند باشد. اجرای این برنامه و در صورت بازگشت از همان مسیر از تبریز 2 روز وقت احتیاج خواهد داشت.

ـ مسیر شمالی به مبدا صعود روستای اسپراخون ( سفید خوان ) :
این مسیر برای کوهنوردانی که مایل به استفاده بیشتر از اوقات فراغت خود می باشند بسیار زیبا و متنوع خواهد بود. مبدا صعود در این مسیر روستای اسپراخون به اترافع 2400 متر می باشد. این روستا در دامنه های شمالی سهند آباد قرار گرفته و جاده ای خاکی به طول تقریبی 35 کیلومتر آن را به شهرستان تبریز متصل می نماید.
برای این منظور می توان از سرویس های محلی که از خیابان طالقانی ( چهارراه بهشتی ) که همه روزه به مقصد این روستا در تردد است و یا وانت دربست استفاده نمود. بعد از رسیدن به مبدا صعود راهپیمائی ما در جهت جنوب و از کنار رودخانه باسمنج چای و در خلاف جهت آن ادامه خواهد داشت و در طول راهپیمائی رودخانه مزبور در سمت چپمان خواهد بود.
با ادامه مسیر بعد از 2 الی 3 ساعت راهپیمائی به محلی بنام آبگرم خواهیم رسید. این محل دارای یک ساختمان گنبدی شکل بوده و در عمق دو متری آن حوضچه ای از آب گرم معدنی وجود دارد و در صورت تمایل بهترین مکان برای برقرار کمپ خواهد بود. بعد از آبگرم و سپری ساختن شب در این مکان راه را کماکان در همان جهت و از میان مزارع ادامه می دهیم تا به انتهای دره اصلی رسیده و بعد از 90 درجه چرخش به سمت شرق ( چپ ) و پس از ادامه راهپیمائی به طرف راست به روی گردنه ای خواهیم رسید که در جهت جنوب این گردنه ، گردنه دیگری قرار گرفته است و راهی مالرو پس از تراورس یک دره فرعی ما را به روی گردنه دوم که حدود 3100 متر ارتفاع داشته خواهد رساند.
فاصله زمانی آبگرم تا گردنه دوم بطور متوسط 6 الی 7 ساعته طی خواهد شد و از روی این گردنه و در جهت جنوب شرق آن برای اولین بار  قله سهند به وضوح دیده  خواهد شد. از این محل با کم کردن حدود 200 متر ارتفاع و پس از عبور از رودخانه موردی چای به طرف دشت زیبای بایندر و قله حرکت می کنیم . هر کوهنوردی که پایش به دشت بایندر برسد خاطره دل انگیز چمنهای سرسبز و گل های رنگارنگ و چشمه های فراوان آن را برای همیشه در ذهن خود خواهد داشت. فاصله گردنه دوم تا نوک قله سهند چیزی در حدود 3 الی 4 ساعت خواهد بود . بدین ترتیب کل مسیر از اسراخون تا قله بطور متوسط 14 الی 15 ساعت راهپیمائی خواهد داشت .

ـ مسیر شمالی به مبدا صعود روستای لیقوان :
این مسیر از شهرستان تبریز شروع و پس از طی مسافتی حدود 45 کیلومتر و پس از گذر از قریه باسمنج و روستاهای هربی و بیرق در نهایت به روستای لیقوان به ارتفاع 2300 متر خاتمه خواهد پذیرفت. برای این منظور می توان به وسیله مینی بوس های محلی که همه روزه از خیابان بهادری تبریز به مقصد روستای لیقوان و بالعکس در تردد می باشد استفاده نمود. از لیقوان مسیر راهپیمائی ما از میان باغات و مزارع بطرف جنوب و از روی پلی که بر روی رودخانه باسمنج چای بسته شده ادامه می یابد. بعد از حدود  2 الی 3 ساعت راهپیمائی به منطقه ای خواهیم رسید که در منتهی الیه آن قلل گیروه داغی و قوچ گلی  داغ و نیز گردنه قوچ گلی به وضوح از این محل قابل رویت می باشند. در برابر ما خودنمائی خواهند کرد.
راه مالرو از روستای لیقوان تا روی گردنه و از آنجا تا 2 روستای جیچکلو امتداد می یابد که در فصل تابستان بیشتر مورد استفاده اهالی قرار می گیرد و ما نبایستی به هیچ عنوان از آن خارج بشویم . همچنین پرس و جو از اهالی محل نیز تا رسیدن به گردنه خالی از اهمیت نخواهد بود. بطور متوسط فاصله بین لیقوان تا روی گردنه را 7 الی 8 ساعته می پیمائیم .از روی گردنه قله سهند ( جام ) در منتهی الیه دشت شاه یوردی و چادرهای ارتش در جهت جنوب به وضوح دیده خواهد شد.
راه مالرو را از روی گردنه به سمت چپ ( شرق ) و با کم کردن 150 متر ارتفاع و تراورس یک یال بیش از 1 ساعت ادامه نمی دهیم چرا که امتداد آن به روستای چیچکلو ختم خواهد شد . از این نقطه مسیر ما به طرف چاردهای ارتش خواهد بود . فاصله گردنه تا دشت شاه یوردی را بطور متوسط 3 ساعته طی می کنیم. این محل بهترین مکان برای برقراری کمپ خواهد بود. دشت فوق بعد از بایندر وسیعترین دشت در منطقه سهند بوده و از لحاظ زیبائی و فراوانی سبزه و گل سرآمد مراتع سهند آباد می باشد. از دشت شاه یوردی بطور متوسط تا نوک قله 2 الی 5/2 ساعت راهپیمائی خواهیم داشت.

ـ مسیر شرقی به مبدا صعود روستای چیچکلو :
برای رسیدن به مبدا صعود از این مسیر از دروازه تهران – تبریز پس از طی مسافتی حدود 60 کیلومتر در جاده ترانزیتی به بستان آباد می رسیم از بستان آباد به وسیله مینی بوس های محلی خود را به روستای چیچکلو به ارتفاع 2500 متر می رسانیم. از بستان آباد ما به ترتیب از روستاهای پیشکلو، چینی بولاق رد شده و در نهایت به چیچکلو خواهم رسید. فاصله زمانی تبریز، بستان آباد را یک ساعته و جاده خاکی از بستان آباد تا روستای چیچکلو را بطور متوسط 2 ساعته طی می کنیم.
از چیچکلو مسیر راهپیمائی ما در جهت غرب و به طرف گردنه ای که حدود 3000 متر ارتفاع دارد ادامه خواهد داشت تا اینکه بعد از حدود 1 الی 2 ساعت راهپیمائی به روی گردنه خواهیم رسید و قله سهند را در جهت جنوب غرب مشاهده خواهیم نمود. از روی گردنه بعد از کم کردن 100 متر ارتفاع و پس از عبور از رودخانه رفتوچای به دشت شاه یوردی خواهیم رسید فاصله زمانی از روی گردنه تا دشت شاه یوردی حدود 5/1 ساعت راهپیمائی خواهد داشت و از دشت شاه یوردی تا نوک قله بطور متوسط 5/2ساعت در راه خواهیم بود. این مسیر از بکرترین راههای رسیدن به قله سهند می باشد.

ـ حال نگاهی خواهیم داشت به صعود قله سهند از یکی از مسیرها ذکر شده به مبدا صعود چیچکلو و یا قئرخ بولاق و بعد از آن راهپیمائی د ل انگیرآن تاروستای تاریخی کندوان را از نظر خواهیم گذراند.
بدین ترتیب که مسیر شماره یک (جنوبی) را تا رسیدن به نوک قله جام ادامه می دهیم شب را در قله به صبح رسانده و بعد از تماشای طلوع آفتاب، برنامه راهپیمائی را آغاز می کنیم . راهپیمائی از روی قله به سمت شمال و دشت بایندر خواهد بود که محل مناسبی برای صرف صبحانه خواهد بود. مسیر از دشت بایندر به طرف شمال غرب و پس از گذر ار رودخانه موردی چای به طرف گردنه ای خواهد بود که در گویش محلی به جیم بولاقی مشهور می باشد. راه ماشین رو مخروبه که در تابستان مورد استفاده عشایر قرار گرفته و در جهت شرقی – غربی کشیده شده بهترین شاخص جهت یافتن محل مذکور خواهد بود.
یک چشمه آب گوارا نرسیده به گردنه وجود دارد که در صورت نیاز مورد استفاه قرار خواهد گرفت. فاصله بین قله تا جیم بولاقی بطور متوسط 4 ساعت راهپیمائی خواهد داشت. بعد از رسیدن به روی گردنه مسیر راهپیمائی ما در جهت غرب خواهد بود پس از کم کردن چند متر ارتفاع راهی نسبتاً عریض را تا رسیدن به منطقه ای بنام گوزل بولاقی ادامه می دهیم فاصله جیم بولاقی نیم ساعت راهپیمائی خواهد داشت . از گوزل بولاقی راه مالروی که تا منطقه ای بنام 1 یه هرری کشیده شده که به هیچ وجه نبایستی از آن جدا بشیویم.
از گوزل بولاقی بعد از گذر از یک شعبه نسبتاً پر آب رودخانه صوفی چای و تراورس یک یال فرعی به روی گردنه یه هرری خواهیم رسید. دو خانوار چادر نشین در این محل زندگی می کنند و می توان اطلاعات ذی قیمتی را جهت ادامه مسیر از آنها به دست آورد. مسر و راه مالرو را کماکان در همان جهت ادامه داده و پس از دقایقی به محل بنام آغچه بیگی می رسیم.
فاصله زمانی گوزل بولاقی تا آغچه بیکی 2 الی 3 ساعته طی خواهد شد. آغچه بیگی زمین نسبتاً سطحی است که عشایر منطقه در این محل اسکان یافته اند یک چشمه گوارا و یک شیرپز در این مکان وجود دارد. این محل بهترین مکان برای برقراری کمپ خواهد بود. پس از سپری ساختن شب در کنار عشایر خونگرم و مهربان و مهمان نواز و وداع با این عزیزان صبح روز بعد راهپیمائی ما به طرف شمال و در خلاف جهت صوفی چای و ادامه راه مالرو به طرف منطقه ای بنام ننه گوری آغزی خواهد بود ( ابه حاج سلیمان ) فاصله آغچه بیگی تا این محل بطور متوسط 1 ساعته طی خواهد شد.
در این محل رودخانه به دو شاخه تقسیم می شود که مسیر رودخانه سمت چپ ( غربی ) مسیر مورد نظر ما خواهد بود. راه را در خلاف جهت رودخانه ادامه می دهیم و بعد از حدود 5/0 ساعت به منطقه ای بنام گویدرق می رسیم. از گویدرق مسیر ما در همان جهت ( غرب ) و ادامه راه مالرو به طرف گردنه ای خواهد بود که حدود 3000 متر ارتفاع دارد بعد از رسیدن به روی گردنه قله 3300 متری سلطان را در سمت شمال مشاهده خواهیم نمود.
راهی مالرو از گردنه در جهت شمال غرب تا منطقه ای بنام ارشد چمنی ادامه می یابد. حدود 150 متر از روی گردنه ارتفاع کم می کنیم و سپس به محل مزبور می رسیم. فاصله زمانی گویدرق تا ارشد چمنی حدود 5/1 ساعت راهپیمائی خواهد داشت. ارشد چمنی یکی دیگر از دشت های پر از گل و سنبل منطقه سهند آباد می باشد. که رودخانه اسکو چای از آنجا سرچشمه می گیرد. از ارشد چمنی مسیر را در جهت امتداد رودخانه اسکو چای ادامه می دهیم و هر چقدر به روستای کندوان نزدیکتر می شویم راه رفته رفته عریض تر می شود تا اینکه بعد از حدود 4 الی 5 ساعت راهپیمائی به روستای تاریخی کندوان می رسیم.