کلوت واقع در کویر لوت
کلوت در کویر لوت
یکی از شگفت‌انگیزترین ساختارهای زمین ریخت شناسی ایجاد شده در کویر لوت، کلوت است؛ منطقه‌ای که چشم‌انداز طبیعی آن از دور به خرابه‌های شهری بزرگ می ماند. مجموعهٔ زمین‌ریخت‌شناسی فرسایشی کلوتها در ۴۳ کیلومتری شهداد (۲۴ کیلومتری ده‌سیف) در مساحتی به عرضی متوسط ۸۰ کیلومتر و طولی متوسط ۱۴۵ کیلومتر تشکیل شده‌اند.
کلمهٔ کلوت یک کلمهٔ بلوچی از دو جزء کلولوت به معنای شهر لوت (لوت به معنای خشک) است. هنوز هم از کلمهٔ کلاته در بسیاری از نقاط جنوب خراسان و سیستان و بلوچستان به عنوان آبادی یاد می‌شود. منظور از کلوت یا شهر لوت، تپه‌هایی با شکل‌های مختلف از جنس رسی و گچ هستند.
این عوارضی که تقریبا تمامی سطح غربی لوت مرکزی را پوشانده‌اند، در اثر عمل باد و آب به شکلی ساختمان‌های تخریب شده قدیمی هستند که گویا در گذشته دور در آنجا زندگی رواج داشته است. در حالی که این طور نبوده و آثار آبادانی و کشاورزی در آنها دیده نمی‌شود.
برخی از کاوشگران کویر لوت، طرز تشکیل کلوتها را حاصل بارندگی‌های موقتی در بیابان می‌دانند که آب با خاک سطح زمین، خمیری درست میکند و پس از خشک شدن، وزش باد آنها را با خود میبرد و کم کم حفره‌ها و چاله‌هایی در اثر آن به وجود می‌آیند. این حفره‌ها بزرگ‌تر می‌شوند و در نهایت به صورت دالان‌های کلوت دیده خواهند شد.
نتایج مطالعات میدانی نشان می‌دهند که عمل انتقالی ذرات از روی کلوتها به داخلی گودال‌ها به صورت دوره‌ای انجام شده است. در واقع این امر نشان‌دهنده عمل فرسایش آب و باد به همراه هم یا به طور متناوب در دوره‌های خشک و تر است. تفاوت شکلی کلوتها در طول آنها به وضوح دیده می شود به طوری که در برخی نقاط کلوتها بسیار کوتاه می شود (مانند چند محدوده کوچک در اطراف شهداد) و به آنها کلوتک گفته می‌شود. کلوتها عموما در اثر طغیان‌های فصلی و برش دیواره‌های آنها به وجود آمده‌اند. این دیواره‌های بریده شده در برابر فرسایش، نسبت به بقیهٔ قسمتها مقاومت بیشتری دارند.
در بین کلوتها، اراضی شور کویری وجود دارند که به دلیل سطح آب زیرزمینی بالا و گچ، سطح آنها شخم خورده یا به صورت چند ضلعی درآمده است. در زیر لایهٔ سطحی این کویرها در عمق ده تا بیست سانتی متری، لایه‌ای سخت از جنس املاح نمک‌های کلسیم، سدیم و منیزیم وجود دارد. شوری کویرهای شخم زده کمتر از کویرهای دیگر همچون کویر چند ضلعی، سفید، زرد و… است. به همین سبب امکان رویشی برخی گیاهان به شرط تأمین آب در آنها فراهم است.
با وجود زمین‌لرزه‌های فراوان در گسل‌های حواشی کویر لوت ایران، ساختار مرتفع، فرسایش یافته و ناپیوستهٔ کلوت‌های درست شده در گستره کویر لوت را زمین لرزه ویران نکرده است. مجموعهٔ کلوتها، منظره شهری را به نمایش می‌گذارد که از برج و باروهای تراشیده شده به دست باد و باران در امتداد موقعیت‌های جغرافیایی معین، خیابان‌بندی‌های تقریبا منظم درست شده است؛ سازه‌ای داغ و بسیار سوزان که به نظر می‌رسد هیچ موجود زنده‌ای در آن وجود ندارد، اما بازدیدکنندگان فراوانی را به سمت خود می‌کشاند.
در کنار کلوت‌های لوت، کمپی کویری بنا شده است که در گویش محلی مردمان شهداد به آن کوتو می گویند. کوتو در زبان محلی، به معنای سرپناه گرد (گرد خانه) و آلاچیق است، سایت کوتوها متشکل از کوتوهایی است که به شکلی سنتی ساخته شده‌اند تا ساختار طبیعی و سنتی منطقهٔ بکر و دست‌نخوردهٔ کویری حفظ شود
